دست ورزی یک مهارت است، این جمله یعنی افراد با تمرین و مداومت در تمرین می‌توانند این مهارت را در خود تقویت کنند. برای تقویت مهارت دست ورزی روش‌های مختلفی وجود دارد که این روش‌ها بسته به سن فرد، اهداف و مشکلات دست ورزی که دارد تعیین می‌شود به عنوان مثال برای تقویت مهارت دست ورزی کودکان، والدین با آن‌ها بازی می‌کنند، مربیان مهد کودکان با آن کار می‌کنند و برای این کار از بازی‌ها و وسایل بازی مختلف استفاده می‌شود. برای نوجوانان یادگیری و تمرین نقاشی و ساز زدن یک روش تأثیر گذار برای تقویت دست ورزی است.
یکی از روش‌ها و ابزارهای تمرین دست ورزی برای کودکان و بزرگسالان، کتاب‌های آموزش دست ورزی و کتاب‌های تمرین دست ورزی هستند. در این مقاله نیز قصد داریم انواع کتاب برای دست ورزی را معرفی کنیم و تأثیر آن در تقویت این مهارت را بررسی کنیم.
در ابتدا باید بگویم دو نوع کتاب دست ورزی وجود دارد یک کتاب‌های آموزش دست ورزی و دو کتاب‌های تمرین دست ورزی.
کتاب‌های آموزش دست ورزی
از آنجایی که برای هر تمرین و مهارتی باید آموزشی وجود داشته باشد برای دست ورزی و تمرین آن نیز باید آموزشی وجود داشته باشد. اگر واضح‌تر بخواهیم شرح دهیم، والدین زمانی که می‌خواهند با کودکان خود دست ورزی را تمرین کنند باید آموزش ببینند. تمرین دست ورزی بسته به سن کودک و مشکلاتی که دارد متفاوت است. این آموزش‌ها از طریق جلسات حضوری، ویدیوهای آموزشی و کتاب‌های آموزشی ارائه می‌شود.
این آموزش‌ها تنها برای والدین نیستند کتاب‌های تخصصی‌تر برای مربیان مهدها و معلمان مدرسه نیز تدوین شده‌اند. در این کتاب‌ها روش‌های مختلف تقویت دست ورزی آموزش داده شده است و تأثیرات و هر یک از این روش‌ها در تقویت دست ورزی نظیر افزایش مهارت انگشتان، تقویت سیستم عصبی، هماهنگی بین عصب و عضله، هماهنگی دست و چشم و … را به طور کامل شرح داده شده است.
کتاب‌های تمرین دست ورزی یا کتاب‌های تقویت دست ورزی
نوع دیگر انواع کتاب برای دست ورزی، تدوین و تألیف می‌شوند که برای تقویت دست ورزی هستند. این کودکان هم برای بزرگسالان هستند هم برای کودکان اما تمرکز مؤلفان بیشتر بر روی کودکان است. این کتاب‌های نیز انواع مختلفی دارند، ۱- در یک نوع از این کتاب‌ها به کودک آموزش داده می‌شود تا از وسایل و اشیاء موجود در دسترس خود شروع به بازی کند و به تمرین و تقویت دست ورزی بپردازند. تمرکز این کتاب‌ها و روش‌هایشان بر وسایل و مواد دور ریختنی است، به طور کلی فعالیت‌های این کتاب معرفی روش است و تمرین خارج از کتاب انجام می‌شود. از انواع روش‌هایی که این کتاب‌ها معرفی می‌کنند خمیربازی، رد کردن مهره از سوراخ، پیچاندن کاموا دور مداد و … است. والدین و مربیان مهدها بر اساس نیاز و توانایی کودک می‌توانند یکی از این روش‌ها را انتخاب کنند و با کودک در طول حداقل یک سال به تمرین دست ورزی بپردازند.
۲- نوع دیگری از این کتاب‌های هستند که تمرین و تقویت دست ورزی داخل خود کتاب تألیف شده است. این کتاب‌ها موضوعی هستند و هر کدام بر اساس یک روش تألیف شده‌اند. به عنوان مثال یک کتاب مخصوص رنگ آمیزی است و به تقویت عضلات دست تمرکز دارد، یا یک کتاب بر اساس بریدن و چسباندن است و علاوه بر عضلات دست به هماهنگی چشم و دست کمک میکند. از دیگر موضوعات و روش‌های کتاب تقویت دست ورزی می‌توانیم به ماز، کتاب‌های نقاشی، کتاب‌های جورچینی و … اشاره کنیم.
برخی از این کتاب‌ها با موضوع دست ورزی تألیف می‌شوند از بخش‌های مختلفی تشکیل شده‌اند و فعالیت این کتاب‌ها تلفیقی هستند به همین دلیل علاوه بر اهداف دست ورزی، اهداف دیگری نیز دارند؛ مانند پرورش خلاقیت و ذوق هنری، مهارت حل مسئله، پرورش مهارت سخن گفتن، پرورش مهارت مشاهده، افزایش دقت و تمرکز، درک مفاهیم شناختی مانند بالا / پایین، سبک / سنگین، کوچک / بزرگ، کوتاه / بلند، چپ / راست و … . این کتاب‌ها حتی بر فعالیت‌های روزمره مانند فعالیت‌های باز کردن و بستن دکمه و فعالیت‌های مشابه آن را نیز تمرکز دارند و علاوه بر تقویت ماهیچه‌های کوچک دست و هماهنگی چشم و دست، باعث می‌شود کودکان مستقل بودن را نیز بیاموزند.
در برخی از این کتاب‌ها حتی صفحات و بخش‌های خالی نیز در نظر گرفته شده است تا کودک بتواند اثر هنری خود را که به صورت کار با خمیر و … در خارج از کتاب انجام شده به صورت تصویر دربیاورد و در این کتاب ثبت کند و لذت بیشتری ببرد.
معرفی چند کتاب دست ورزی
کتاب سنجاق:
کتاب سنجاق ۱ با هدف تقویت مهارت‌های ذهنی و دست ورزی کودکان در انتشارات آلند طراحی و چاپ گردیده است، همراه این کتاب تعداد ۵۰ عدد برچسب ارائه گردید که کودکان می‌توانند ابتدا قسمت‌های مشخص شده را با استفاده از مداد رنگی رنگ‌آمیزی نمایند، سپس اقدام به چسباندن برچسب‌ها در محل خود نمایند. نقاشی کردن و چسباندن برچسب به دلیل جذابیت زیاد برای کودکان بسیار سرگرم کننده است و همچنین موجب تقویت مهارت‌های کار با مداد و مدادرنگی، می‌گردد. کندن و چسباندن برچسب‌ها نیز موجب تقویت تمرکز گردیده و تمرین مناسبی برای بالا بردن سطح دقت کودکان میباشد.
مجموعه کتاب‌های کار کومن برای تقویت دست ورزی
ابتدا از یک مجموعه شروع می‌کنیم. مجموعه کتاب‌های «کتاب کار کومُن» توسط انتشارات نردبان برای کودکان ۳ تا ۵ سال تهیه شده است. این مجموعه شامل ۱۰ جلد میباشد که هر کدام آن‌ها برای آموزش مهارت یا مفهوم خاصی طراحی شده‌اند. این مجموعه به کودک کمک میکند با رنگ کردن، تا کردن، چسباندن و بریدن، تسلط بر حرکات ظریف دستان خود را افزایش دهد و هماهنگی چشم، دست و ذهن خود را تقویت کند. کتاب‌های این مجموعه عبارتند از:
رنگ کنیم ۱ – رنگ کنیم ۲ – ببریم ۱ – ببریم ۲ – کاردستی های ساده ۱ – کاردستی های ساده ۲ – بچسبانیم ۱ – بچسبانیم ۲
ماز بازی ۱ – بیا ببریم و بچسبانیم
به طور خلاصه این مجموعه کتاب، مهارت‌های زیر را در کودک تقویت میکند:
- آموزش رنگ‌آمیزی
- تقویت هماهنگی چشم و دست
- تقویت مهارت‌های ظریف
- تقویت مهارت‌های حرکتی
- کمک به یادگیری اسامی اشیا،حیوانات و…
- افزایش خلاقیت
- کمک به ارتباط کودک با دنیای اطراف
کتاب‌های ۳ جلدی دوختنی
مجموعه ۳ جلدی کتاب‌های دوختنی یکی از کاربردی‌ترین کتاب‌ها برای کودکان از سن ۳ سالگی جهت تقویت مهارت‌های دست ورزی و هماهنگی چشم و دست در کودکان است.
به طور خلاصه این مجموعه کتاب مهارت‌های زیر را در کودک تقویت میکند:
- تقویت مهارت‌های دست ورزی
- تقویت هماهنگی چشم و دست
- افزایش اعتماد به نفس
- افزایش صبر
کتاب مهارت‌های دست ورزی ۱ و ۲
این کتاب اثر زهرا سادات یاسینی است و دارای دو بخش است و هر دو نوع کتاب تقویت مهارت دست‌ورزی را به صورت یکجا به کودک یاد می‌دهد. – در بخش اول کودک با استفاده از مواد و اشیای مختلف که در دسترس‌اند و همچنین دور ریختنی‌ها، فعالیت‌هایی را خارج از کتاب انجام می‌دهد. این فعالیت ها شامل خمیر بازی، رد کردن مهره از سوراخ، پیچاندن کاموا دور مداد و … است.
– در بخش دوم کودک فعالیت‌هایی را داخل کتاب انجام می‌دهد. فعالیت‌هایی مانند ماز، نقاشی، بریدن و چسباندن، جور چین و… این کتاب طوری طراحی شده است که باعث تقویت ماهیچه‌های کوچک انگشتان دست و هماهنگی چشم و دست کودک می‌شود و در نتیجه ی آن باعث تقویت مهارت‌های دست ورزی در کودکان می‌شود.
مجموعه کتاب‌های بیا کاغذ ببریم
کتاب‌های کاغذ ببریم ۱ ، کاغذ ببریم ۲ و ۳ با طراحی ساده‌ای که دارد به کودکانی که فقط دو سال دارند هم کمک میکند مهارت‌های پایه و مهم را از طریق بازی بیاموزند. این کتاب به والدین و مربیان و کودکان امکان می‌دهد که زمان مفیدی را همراه با بازی با هم سپری کنند. این کتاب به کودکان کمک میکند در تسلط بر حرکات ظریف مهارت بیشتری پیدا کنند و در عین حال واژگانی نو فراگیرند.
این مجموعه کتاب مهارت‌های زیر را در کودک تقویت میکند:
- افزایش مهارت در حرکات ظریف
- پیشبرد در کاربرد قیچی
- پرورش شکل شناسی
کتاب بازی‌های دست ورزی “راه کارهای عملی”: ویژه‌ی کودکان پیش دبستان و اول ابتدایی “مربیان، دانشجویان و والدین کودکان مبتدی”
کودکان زمانی که وارد مدرسه می‌شوند در ابتدا مهارت زبان آموزی به آن‌ها یاد داده می‌شود که مهمترین بخش از این مهارت، آموزش مهارت نوشتن است. این مهارت نوشتن به قدر اهمیت دارد که آموزش‌های دست ورزی پیش از دبستان کودک را برای نوشتن آماده میکند. تا کنون آموزش این مهارت‌ها به روش‌ها سنتی انجام می‌شدند اما امروزه با کمک دست ورزی و تقویت آن، روش‌های نوینی برای افزایش مهارت نوشتن به وجود آمده است. در این کتاب نیز نویسنده و مؤلف تلاش کرده است تا این شیوه تقویت این مهارت‌ها را به کودک آموزش دهد. به طور دقیق‌تر هدف این کتاب در برگیرنده‌ی پیش نیازهای لازم برای آماده سازی شاگردان مبتدی، جهت یاددهی- یادگیری “مهارت نوشتن” است.
کتاب بازی و دست ورزی (۴ تا ۵ سال) پایش
کتاب بازی و دست ورزی شامل:
ارائه تمرین های با هدف پیشرفت همه جانبه‌ی کودکان به شیوه‌های مختلف و متنوع
تنوع تمرین‌ها با توجه به سبک‌های یادگیری کودک
تنوع آموزش جهت رشد خلاقیت کودک
ارائه جدول ارزشیابی توصیفی با هدف ارتقای کیفیت آموزشی
توجه به مهارت‌های تفکر، نقاد، خلاق و بصری نوآموز
ارائه توصیه های آموزشی مهم و کاربردی ویژه مربیان