یکی از دغدغه‌های والدین مربیان و معلمان مهد کودک و مدرسه این است که نیازها و مهارت‌هایی که مد نظرشان است را به کودک آموزش دهند. این مهارت‌ها تنها مهارت‌های فیزیکی نیستند گاهی مهارت‌های اخلاقی و تربیتی بیشتر مد نظر هستند. به همین دلیل این افراد همیشه به دنبال راه حل‌هایی هستند تا به بهترین شکل به آموزش کودک بپردازند.
در مقالات قبلی بررسی کردیم که کودک آموزش‌ها و مهارت‌هایی را که در سنین پایین کسب می‌کند اغلب از طریق دو است، مطالعه کتاب و بازی.
کودکان به بازی و اسباب بازیها علاقه بیشتری نشان می‌دهند تا مطالعه . حتی اگر کودک عادت به مطالعه داشته باشد نهایت یک تا دو ساعات از وقت روز خود را به مطالعه کتاب و کتابخوانی می‌پردازد و بیشتر وقت خود را صرف بازی می‌کند بدون اینکه حتی خسته شود.
به همین دلیل پژوهشگران راه‌هایی را پیشنهاد دادند که با استفاده از کتاب و بازی به صورت توأم به آموزش و تربیت کودک بپردازند. در این مقاله قصد داریم به صورت اختصاصی به موضوع آمیخته شدن بازی و کتاب آموزی برای کودکان بپردازیم. در مقالات قبلی از اهمیت مطالعه و کتابخوانی برای کودکان صحبت کردیم. این اهمیت باعث شده که برخی از والدین آموزش را تنها معطوف به مطالعه و کتاب بدانند و از نقش بازی و اثری که در آموزش دارد غافل باشند. در ابتدا به اهمیت بازی و اثراتی که در آموزش کودک دارد می‌پردازیم.
پدران و مادران و مربیان باید فعالیتهای مناسبی انتخاب کنند که مورد علاقه‌ی کودک باشد. این راه، موفق‌ترین راه آموزشی است. هر کودک از نظر آموزشی، روشی خاص خود را دارد. بعضی فعالیت‌ها ممکن است برای یک کودک جالب و برای کودکی دیگر، خسته کننده باشد، یا کسب مهارت در کاری برای کودکی آسان و برای کودکی دیگر، سخت باشد.
آموزش کودک با انتخاب فعالیت مناسب و در وقت مناسب امکان‌پذیر است. مثلاً والدین می‌توانند زمانی که کودک مشغول بازی است، وارد بازی او شوند و جنبه‌ی آموزشی مد نظر خود را به کودک حین بازی منتقل کنند و مانند دوست خوبی به او کمک کنند تا بازی را که شروع کرده، به انجام برساند.
شما می‌توانید بیشتر فعالیت‌هایی را که کودک شما دوست دارد، ضمن بازی بشناسید. چون بازی طبیعی‌ترین وسیله‌ی آموزشی کودکان است. کودک از طریق بازی آموزش می‌بیند و چیزهای تازه‌ای کشف و تجربه می‌کند. رفتار بزرگترها را تقلید می‌کند، دنیای اطراف خود را می‌شناسد و به افکار خود نظم می‌دهد. بازی، حس کنجکاوی کودک را تحریک می‌کند و به او چیزهای تازه‌ای می‌آموزد.
از طرفی طبیعت بهترین وسایل آموزشی را در اختیار دارد. کودک دوست دارد لمس کند، بو کند. بچشد، ببیند، بشنود، تقلید کند، بپرسد، حرف بزند و بسازد. به طور مثال، کودکان از راه تمرین و تکرار و پرسش از محیط و اشیایی که آن‌ها را احاطه کرده، زبان می‌آموزند.
با این وصف بهتر است، کودکان، مهارت ها و آموزش‌ها را از راه طبیعی، به ویژه از طریق بازیهای کودکانه بیاموزند. باید کودکان را به طور غیرمستقیم راهنمایی کرد و اجازه داد که از نظر ذهنی و شخصیتی رشد کنند. اگر کودکان، به خصوص در خانه، یاری نشوند، به مرور حس کنجکاوی و انگیزه‌ی یادگیری خود را از دست می‌دهند و دلسرد و نا امید می‌شوند. در واقع یاد می‌گیرند که «یاد نگیرند!» و این عادت، مشکلات بزرگی را در آینده پیش می‌آورد.
حال که از اهمیت این دو مقوله آموزشی کودک مطلع شدید می‌خواهیم از این دو مقوله در کنار هم استفاده کنیم و بهترین و تأثیرگذارترین آموزش را برای کودک بررسی کنیم.
پژوهشگران و نویسندگان در عصر حاضر کتاب‌هایی را تألیف کرده‌اند که در آن با استفاده از بازی به آموزش کودک می‌پردازند. این کتاب‌ها دارای ابعاد مختلف هستند و از روش های مختلفی به کودک کمک می کنند. به عنوان مثال یکی از روش‌های این کتاب‌ها به این گونه است که به کودکان کمک می‌کند که با استفاده از ابزارهای در دسترس و همچنین از طریق تقلید کردن، اجرا و استفاده از تخیل و انجام تمرین‌های مختلف، خود را سرگرم کند. از سوی دیگر، چیزهای مختلفی را یاد بگیرند. این کتاب ها نه تنها برای کودک بلکه می‌تواند برای خانواده و والدین هم سرگرم‌کننده است. در این کتاب‌ها محوریت بازیها بیشتر بر پایه هنر، کاردستی، ساختمان‌سازی، حرکات موزون، آموزش محیط، بازی های فیزیکی، باغبانی، بازیهای وانمودی، موسیقی، خانواده و محیط و طبیعت است.
برخی دیگر از کتاب‌های بازی بر فعالیتهای گروهی و بازیهای فکری تأکید دارند. این کتاب‌ها بر کار تیمی و مهارت‌های ذهنی تمرکز دارد و می‌تواند در محیط های آموزشی از جمله مدارس، در محیط خانوادگی و دوستانه و حتی در محیط کار و سازمانی از آن استفاده شود. این گروه از کتاب مانند گروه قبلی به ابزار و فعالیتهای فیزیکی و محیط خاص برای بازی نیازی ندارد.
برخی از کتاب‌های بازی آموزشی بر محور افزایش مهارت کودک تأثیر دارند. در این کتاب‌ها آموزش‌هایی که صورت می‌گیرد بازی‌هایی هستند که مهارت‌های مختلفی را به کودک یاد می‌دهند. این بازیها را هم می‌توان در خانه و هم در مهدکودک و مدرسه اجرا کرد. البته باید توجه داشت چون این بازیها از طریق کتاب قرار است به کودک آموزش داده شود باید بسیار ساده طراحی شده باشند و پیچیدگی و ابهام زیادی نداشته باشند. این کتاب‌ها و آموزش هایشان و بازی‌هایی که به کودک یاد می‌دهند تأثیر بسیار زیادی در پرورش مهارت‌های اجتماعی، جسمی، روحی و ذهنی از جمله خلاقیت کودکان دارند.
برخی از کتاب‌های آموزش بازی با تأکید بر ذهن و حافظه کودک تألیف می‌شوند. این کتاب‌ها با بازی‌هایی که دارند باعث تقویت قدرت مغز، بهبود هماهنگی دست و چشم و تقویت فرآیندهای فکری، تخیل و حافظه کودک می‌شود. این بازیها می‌توانند به صورت فیزیکی باشند و یا می‌توانند به صورت بازیهای فکری و معمایی به صورت دیگر طراحی شوند. به طور کلی هدف از تألیف و بازیهای این کتاب‌ها این است که با انجام بازیها به رشد مغزی کودکان و تقویت هوش و خلاقیت او کمک کنند.
برخی دیگر از کتاب‌های بازی بر این محور تأکید دارند که کتاب سبب تقویت رشد اجتماعی، عاطفی، ذهنی و روانی کودکان و همچنین، آموزش مهارت‌های زندگی از جمله مهارت تصمیم‌گیری و حل مسئله در کودکان شود. از سوی دیگر، بازیهای موجود در این کتاب‌ها، به طور ویژه به پرورش تفکر خلاق در کودکان کمک می‌کند و در نهایت خلاقیت آن‌ها را افزایش می‌دهد. بازیهای این کتاب‌ها مبتنی بر تولید ایدههای جدید، گسترش ایدههای موجود، مشارکت در فعالیتهای خلاقانه، درگیر شدن در کارهای ناقص و مبهم، مشارکت اجتماعی در فرایند خلاقیت و در نهایت ارائه ایدههای جدید و مفید طراحی شده‌‌اند. همچنین، برای هر بازی، گروه سنی مناسب و اهداف دیگر بازی و علاوه بر آن، روش بازی مطرح شده است.
برخی از این کتاب‌ها بر بازیهای سنتی و بومی تأکید دارند. در برخی از این کتاب نویسنده سعی ندارد بازی جدید به کودک آموزش دهد بلکه با بازنویسی بازیهای قدیمی سعی می‌کند تا این بازیها را احیا کرده و از مزیت بازیهای قدیمی بهره ببرد. در این کتاب‌ها بازیها به کودک آموزش داده می‌شود و مسلماً برای تشویق کودک به انجام بازی راه حل‌هایی چون ثبت امتیاز و … در نظر گرفته می‌شود.
برخی از کتاب‌های آموزش بازی بر محوریت تئاتر و بازیهای نمایشی تأکید دارند. در این کتاب‌ها داستان‌ها و نمایشنامه‌هایی عنوان شده است که کودک می‌تواند با انجام آن همراه با دوستان خود سرگرم شود و مهارت‌های مختلفی را فرا گیرد. این کتاب‌ها مزیت شان این است که به صورت گروهی انجام می‌شوند والدین و مربیان مدرسه نیز می‌توانند در اجرای آن دخیل باشند.
برخی از کتاب‌های بازی بر محوریت کاردستی هستند. در این کتاب‌ها داستان‌ها و روایت هایی تعریف می‌شود و از کودک خواسته می‌شود تا بر اساس آن داستان کار دستی‌هایی بسازد. حتی در برخی از این کتاب‌ها عکس‌هایی وجود دارد که می‌توان آن‌ها را جدا نمود و در کاردستی استفاده کرد. بیشترین ابزاری که در این کتاب‌ها به آن نیاز است دفترچه، قیچی ، مداد رنگی، ماژیک، چسب و … است.
در آخر
بازی های خلاق تأثیر بسیار زیادی در تقویت تفکر و افزایش خلاقیت در کودکان و همچنین آموزش مهارت های زندگی به کودکان دارد. والدین و مربیان می‌توانند با تهیه این کتاب‌ها و استفاده از این بازیهای خلاقانه آن‌ها، خلاقیت کودکان را افزایش دهند و همچنین اوقاتی نشاط آور را برای او در خانواده و محیط‌های آموزشی فراهم کنند. اما آنچه که والدین باید به آن توجه داشته باشند انتخاب کتاب و بازیهای آن متناسب با سن کودک است. معمولاً در این کتاب‌ها رده سنی کودک درج می‌شود که انتخاب راحت‌تر باشد. نکته بعدی که هنگام خرید کتاب باید در نظر گرفت سلیقه کودک است به عنوان مثال کودکی که به ریاضی علاقه دارد کتاب بازیهای فکری و بازی با اعداد برای کودک جذاب‌تر از بازیهای فیزیکی و کاردستی است.