سیاست سیستم آموزش و پرورش در ایران بر اساس کتاب های درسی مشترک در سراسر کشور است. این جمله یعنی یک کتاب درسی با یک متن و محتوا در سراسر کشور تدریس می شود. کتاب‌های درسی کتاب‌هایی هستند که بر اساس برنامه درسی خاص و با هدف معینی از سوی مراجع ذیصلاح وزارت آموزش و پرورش به تصویب رسیده و تهیه شده‌اند و در کلاس‌های درس نیز از آنها استفاده می شود.
یکی از ویژگی های این نظام آموزشی این است که اطلاعات و آموزش های دانش آموز محدود به آن کتاب درسی شده و دامنه معلومات محدود می شود. کتاب‌های درسی هر چقدر جامع و کامل باشد باز هم نمی‌توانند شامل تمامی مطالب علمی مورد نیاز دانش‌آموزان باشند زیرا تعداد صفحات کتاب و وقت کلاس محدود بوده و توان دانش آموزان در یادگیری یکسان نیست. از این رو سیستم آموزشی کشور بر آن برآمد تا کتاب های مکملی همراه با کتاب های درسی تدوین و تألیف گردند تا با استفاده از آن دانش‌آموز به فعالیت و تحقیق بیشتر وادار شوند و مطالب علمی را بیشتر از حد کتاب به دانش‌آموز آموزش دهند. کتاب‌های کمک درسی کتاب‌هایی هستند که در آنها، زمینه‌های ایجاد انگیزه برای یادگیری و یا مطالعه، آموزش جبرانی و یا مکمل ، افزایش دانش و سواد علمی، پرورش مهارت‌های ذهنی و عملی، رشد روابط اجتماعی و ارتقای یادگیرنده، در نظر گرفته می شود و با برنامه‌های درسی دوره تحصیلی منطبق هستند.
کتاب های کمک درسی همچنین قوه تفکر، استدلال و جامع‌نگری دانش آموز را تقویت می‌کند و از حل مسائل کتاب‌ها به یک شیوه خودداری کرده و راه‌حل‌های متفاوت را فرا روی دانش‌آموز قرار می‌دهد. کتاب‌های کمک درسی را می‌توان یک راه کمکی برای یادگیری و آموزش بشمار آورد . نقش کتاب‌های کمک درسی مرتبط با مطالب درسی در سیستم آموزش پرورش، انتقال دانش، تثبیت دانش آموخته شده و ایجاد انگیزه علمی است.
کتاب کمک آموزشی مفید چه ویژگی هایی دارد:
از آنجایی که مؤلفین و مدرسین کتاب های کمک آموزشی روز به روز در کشور تعدادشان افزایش می یابد، دانش آموزان و معلمین با طیف وسیعی از کتاب کمک آموزشی رو به رو هستند. انتخاب کتاب مناسب دانش آموز از بین این همه کتاب کار دشواری است و در اینجا سعی می کنیم چند ویژگی مهم کتاب های کمک آموزشی استاندار و مفید را معرفی کنیم.
کتاب کمک آموزشی خوب، کتابی است که در آن سؤالات و تمرین‌های زیادی بر اساس محتوی کتاب درسی داشته و تمرین‌های آن از ساده به دشوار مرتب شده باشد یعنی تمرین های کتاب طبقه بندی شده هستند. از همه مهم‌تر کتاب کمک آموزشی مفید است که مناسب با وضعیت تحصیلی دانش آموز باشد. کتاب های کمک آموزشی درسی در چند گروه برای دانش آموزان مختلف با سطح تحصیلی مختلف تألیف می کنند.
در کل کتاب‌های کمک آموزشی را می‌توان به چند قسمت تقسیم کرد:
۱) کتاب‌هایی که شامل توضیح کامل درس، همراه با تمرین ها و تست ها هستند. این کتاب ها چون به طور کامل مطالب کتاب را توضیح می دهند و به یادگیری دانش آموز کمک می کنند مناسب دانش آموزهایی هستند که درس ضعیفی دارند و می خواهند پیشرفت تحصیلی داشته باشند.
۲) کتاب‌هایی که شامل نکات آموزشی و به شیوه آموزش به روش تمرین هستند. این کتاب های کمک آموزشی مناسب دانش آموزانی هستند که مطالب کتاب درسی را یادگرفته اند اما به تمرین بیشتر نیاز دارند این کتاب های کمک آموزشی کمک می کنند تا دانش آموز دروس یادگرفته شده را مرور کند و در ذهن خود تثبیت کند.
۳) کتاب‌هایی که فقط شامل تمرین و تست‌های متنوع هستند و در واقع یک نوع کتاب کار هستند. این کتاب ها برای دانش آموزانی مناسب هستند که می خواهند در آزمونی شرکت کنند و نیاز به تمرین بیشتر دارند مناسب است.
۴) کتاب‌هایی که شامل تست‌های چهار گزینه‌ای به همراه پاسخ تشریحی هستند.
اگر راجع به کتاب های کمک آموزشی اطلاعات کمی دارید، برای خرید کتاب های کمک آموزشی باید ابتدا از معلمان و مربیان دانش آموز کمک گرفت، سپس باید لیستی از کتاب های کمک آموزشی تهیه کرد و بر اساس محتوا و موارد مورد نیاز دانش آموز آنها را دسته بندی کنید.
فردی بعدی که می توان از آن کمک گرفت فروشنده کتاب کمک آموزشی است. معمولاً فروشندگان از محتوا و ویژگی های انواع کتاب های کمک آموزشی مطلع هستند.
در زمان خرید نیز بهتر است فهرست کتاب را به خوبی بررسی کنید تا مطمئن شوید مطالب مورد نیاز شما را دارند. از طرفی دیگر چند صفحه داخلی کتاب را خوانده و مطمئن شوید آنچه را که شما می خواهید کتاب دارد.
تأثیر کتاب های کمک درسی بر رشد تحصیلی دانش آموزان
به طور کلی ابزار های کمک آموزشی و کتاب های کمک درسی ابزاری هستند در جهت پیشرفت تحصیلی دانش آموزان. معلمان و مربیان آموزشی نیز از این ابزار و کتاب های کمک درسی حداکثر استفاده را می برند.
محققان معتقدند که آموزش و تثبیت علم در ذهن کودک تنها با تمرین امکان پذیر است. معلمان نیز با استفاده از کتاب های درسی شروع به آموزش دانش آموزان می کنند و با استفاده از کتاب های کمک آموزشی دانش آموزان را وادار به تمرین می کنند.
کتاب های کمک درسی باید به گونه ای تدوین و تألیف شوند که دانش آموز ابتدا کتاب درسی خود را به خوبی مطالعه کنند و سپس از کتاب کمک آموزش کمک بگیرند و به تمرین دروس یادگیری شده بپردازند.
اگر بخواهیم تأثیر کتاب های کمک آموزش را بررسی کنیم ابتدا باید مقاطع تحصیلی را از هم تفکیکی کنیم به طور مثال در تأثیری که یک کتاب کمک آموزشی بر روی یک دانش آموز در مقطع ابتدایی دارد با تأثیری که بر روی یک دانش آموز در مقطع سال آخر دارد یکسان نیست.
دانش آموزان مقاطع ابتدایی باید مطالب را به صورت تمرین و تکرار بیاموزند این در حالی است که یک دانش آموز مقطع سال آخر باید خود را برای کنکور آماده کند. به همین دلیل دانش آموز سال آخر در کتاب کمک آموزشی باید مهارت تست زنی خود را تقویت کند ولی یک دانش آموز ابتدایی باید روحیه جست و جوی، تکرار و تمرین و تحقیق را در خود تقویت نماید. کتاب کمک آموزشی در مقاطع تحصیلی ابتدایی باید بتوانند انگیزه و اشتیاق دانش آموز را برای یادگیری بیشتر افزایش دهد و به طور کلی استعداد دانش آموز و علایق آن را جهت دهد، در حالی که یک دانش آموز سال آخر باید مهارت های استفاده از اطلاعات را افزایش دهد. در کتاب های کمک آموزشی کنکور مهارت تست زنی دانش آموز تقویت می شود و دانش آموز برای آزمون سرنوشت ساز خود آماده می شود. به طور کلی کتاب کمک آموزشی چه برای مقطع ابتدایی باشد و چه برای مقطع سال آخر فرقی نمی کند، رسالت این کتاب بهبود کیفیت تحصیلی دانش آموز با اهداف مختلف است.
اگر کتاب های کمک آموزشی توسط معلمان مدرسه و بر اساس توانایی های دانش آموزان انتخاب شوند، در زمان کلاس صرفه جویی کرده و باعث افزایش آموخته های دانش آموز می شوند.
یک کتاب کمک آموزشی مناسب باید فاقد پاسخ های تشریحی کتاب درسی باشد بلکه باید دارای سؤالات مشابه کتاب بوده و با تمرین و تکرار مهارت دانش آموز را تقویت نماید. یک کتاب کمک آموزشی که تأثیر مثبت بر دانش آموز دارد باید دارای سؤالات سطح بندی باشد، یعنی از ساده تا سخت سؤالات خود را طبقه بندی کند تا دانش آموز با حل سؤالات ساده ابهاماتش برطرف شده و با کمک سؤالات سخت تر مهارتش تقویت گردد. برای دستیابی به چنین هدفی یک کتاب کمک آموزشی باید زبانی ساده و قابل فهم برای دانش آموز داشته باشد. کتاب کمک آموزشی با این هدف تنها در حد کتاب درسی به دانش آموز اطلاعات می دهد پس چگونه اطلاعات دانش آموز را ارتقا می دهد؟ به همین دلیل است که می گویند یک کتاب کمک آموزشی باید دارای طبقه بندی باشد یک کتاب کمک آموزشی استاندارد باید بعد از پوشش مطالب کتاب درسی برای دانش آموزان علاقه مند مطالبی گسترده و کامل داشته باشد.
معایب استفاده از کتاب های کمک آموزشی
کتاب های کمک درسی که در کشور تألیف می شوند، تمامی‌شان استاندارهای کافی برای رشد تحصیلی دانش آموز را ندارند. کتاب های غیر استاندار و نا مناسب با وضعیت تحصیلی کودک می تواند نتایجی عکس به همراه داشته باشد.
گاهی والدین برای ارتقاء سطح تحصیلی کودک خود از چند کتاب کمک آموزشی استفاده می کنند، تعدد این کتاب ها تنها باعث کلافگی، خستگی و سردرگمی دانش آموز می گردد. برخی از این کتاب ها مفاهیم زیاد و مطالبی غیر مرتبط و اضافی در خود گنجانده اند که روند آموزشی را کند تر می کنند. و حتی در برخی از موارد توجه دانش آموز را به مباحث غیر ضروری جلب می کند و همین کار باعث عقب افتادن در دروس و در نهایت کم شدن نمرات در امتحانات می گردد.
